Mô hình 7R và ngăn ngừa ô nhiễm nhựa trong nền kinh tế tuần hoàn

Khi chúng ta đang nói về chủ đề này 1 triệu tấn tài nguyên đang được khai thác từ trái đất (tương đương 3 tòa nhà Empire state ở New York), 40.000 tấn rác thải đang được chôn lấp (có thể chất đầy lên 1000 xe tải). Với hiện trạng này, dấu chân sinh thái (ecological footprint) của chúng ta đang vượt quá 65%. khả năng mang của hành tinh. Nói cách khác chúng ta cần 1,65 hành tinh để duy trì lối sống tiêu thụ của mình.

Một số số liệu về nguy cơ quá tải của hành tinh trước sự phát triển của xã hội tiêu thụ theo thời gian

Để vượt qua thách thức trên, phải có các giải pháp thay thế cho các hệ thống kinh tế tuyến tính ‘Lấy đi - Sản xuất - Thải’ (“Take-Make-Wast”) của chúng ta và các mô hình kinh doanh tuần hoàn ‘Giảm-Tái sử dụng-Tái chế’ (“Reduce-Reuse-Recycle”) (mô hình 3R) đang cung cấp các giải pháp thay thế đầy hứa hẹn.

Mô hình kinh doanh tuần hoàn 3R đã được áp dụng tại nhiều nền kinh tế và không ngừng phát triển với nhiều giải pháp bổ sung ngày cảng hiệu quả hơn. Như một nỗ lực để củng cố nền kinh tế tuần hoàn, các nhà khoa học đã hợp nhất mô hình Triple-R (3R), Lansink’s Ladder và Mô hình EMF thành ‘Mô hình 7R, cung cấp bảy cách thiết thực được sắp xếp theo tác động để giúp hành tinh của chúng ta trở lại bền vững hơn như nó vốn có.

Bằng cách giữ cho các sản phẩm, linh kiện và bộ phận luôn ở mức sử dụng cao nhất và có giá trị tối đa, nền kinh tế tuần hoàn áp dụng 7R hướng đến việc sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên thiên nhiên của chúng ta đồng thời giảm thiểu tác động đến môi trường. Được định hình một cách tích cực bằng cách nhấn mạnh các cơ hội kinh tế hơn là các mối đe dọa sinh thái, nền kinh tế tuần hoàn ngày càng khơi dậy sự quan tâm và háo hức rộng rãi. Bằng cách tạo ra các hệ thống công nghiệp có khả năng tái tạo tự nhiên, nền kinh tế tuần hoàn đồng thời giảm sự phụ thuộc vào tài nguyên và giảm thiểu sản xuất chất thải. Ngoài việc tiết kiệm chi phí trực tiếp liên quan đến khai thác tài nguyên và xử lý chất thải, nó còn tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng và giảm phát thải khí nhà kính. Thêm vào đó là tiềm năng hợp tác đổi mới và tạo việc làm, nền kinh tế tuần hoàn đang mang lại cơ hội toàn cầu nghìn tỷ đô la.

Trong qúa trình phát triển, mô hình quản lý chất thải 7R có thể được diễn giải với các R có những chỗ khác nhau trong cách tiếp cận, nhưng về cơ bản nó bao gồm: 1.Rethink (Thay đổi tư duy/Suy nghĩ lại); 2.Refuse (Từ chối); 3.Reduce (Giảm); 4.Reuse (Tái sử dụng); 5.Recycle (Tái chế); 6. Repair (Sửa chữa); 7. Replace (Thay thế). Chúng ta có thể xem xét cụ thể hơn 7R là gì và cách người tiêu dùng có thể làm theo mô hình này để ngăn ngừa ô nhiễm nhựa.

1. Rethink (Thay đổi tư duy/Suy nghĩ lại)

Thay đổi tư duy về cách bạn nhìn nhận tài nguyên thiên nhiên để hiểu rằng tài nguyên thiên nhiên có hạn có thể ảnh hưởng rất nhiều đến những lựa chọn mà bạn thực hiện trong cuộc sống hàng ngày. Điều quan trọng là phải nhận ra rằng mọi lựa chọn của bạn đều rất quan trọng đối với sức khỏe của hành tinh.

Một trong các cách thay đổi tư duy về các lựa chọn của mình là thực hiện kiểm tra/đánh giá chất thải tại nhà. Điều này sẽ cho phép bạn xem các lĩnh vực nào gây ra nhiều chất thải nhất trong cuộc sống của bạn. Ví dụ, việc kiểm tra chất thải sẽ cho bạn biết bạn đang sử dụng một số lượng lớn các chai nhựa đựng nước sử dụng một lần. Điều này sẽ làm cho bạn phải cân nhắc để có một lựa chọn bền vững hơn bằng cách chuyển sang chai nước sử dụng nhiều lần (chai thủy tinh hoặc thép không gỉ). Bằng cách này bạn không chỉ tiết kiệm môi trường mà bạn còn đang tiết kiệm tiền cho mình.

Bạn nên cân nhắc lại xem hàng hóa có cần phải đóng gói hay không, làm sao để sử dụng sản phẩm được lâu hơn, làm việc với những người khác để thiết kế lại hệ thống nhựa hay là sử dụng các sản phẩm gia dụng và mỹ phẩm thiết yếu.

2. Refuse (Từ chối)

Trong khái niệm về sự bền vững “từ chối” được hiểu là từ chối chấp nhận hoặc hỗ trợ cho các sản phẩm hoặc công ty gây hại cho môi trường. Ví dụ khi đi mua hàng bạn có thể từ chối các mặt hàng được đóng gói quá mức hoặc đóng gói bằng bao bì nhựa. Để đựng hàng khi đi mua sắm bạn có thể từ chối túi nilon của cửa hàng mà dùng túi sử dụng nhiều lần của mình v.v.. Đây không chỉ là một lựa chọn lành mạnh hơn mà còn là một lựa chọn có ý thức hơn về môi trường.

Mặc dù rất khó để từ chối tất cả các món đồ bằng nhựa nhưng việc có nhận thức tốt hơn về môi trường có thể giúp bạn thay đổi thói quen của mình. Từ chối ở đây là từ chối sử dụng các sản không thân thiện với môi trường, tiêu tốn nhiều tài nguyên, năng lượng trong quá trình sử dụng, sử dụng một lần, không có khả năng tái chế và tuần hoàn tài nguyên...và yêu cầu bao bì bằng vật liệu thân thiên với môi trường.

3. Reduce (Giảm thiểu )

Giảm số lượng tài nguyên được sử dụng trong cuộc sống hàng ngày của bạn là bước tiếp theo trong hệ thống phân cấp quản lý tài nguyên. Bắt đầu với những cách nhỏ để bạn có thể giảm mức sử dụng năng lượng, sử dụng nước cùng với việc giảm rác thải, chất thải thực phẩm, nhựa... Căn phòng thường tạo ra nhiều chất thải nhất trong nhà là phòng bếp. Vì vậy bạn có thể tập trung vào việc giảm chất thải ở đây trước để tạo ra tác động lớn nhất.

Bạn có thể giảm chất thải nhựa trong sinh hoạt bằng cách: mang theo túi mua sắm của riêng bạn; mang theo chai nước có thể tái sử dụng và cốc của riêng bạn; chuẩn bị bữa trưa của bạn trong các hộp đựng có thể tái sử dụng; nói không với ống hút & dao dĩa nhựa dùng một lần; không dùng túi nhựa; cất thức ăn thừa trong lọ thủy tinh v.v… Một cách khác để giảm bớt sử dụng tài nguyên là tìm những vật dụng gây nhiều rác thải trong nhà và thay đổi chúng bằng những sản phẩm thân thiện hơn với môi trường (đổi khăn giấy bằng khăn vải; đổi đĩa, cốc giấy bằng đĩa, cốc sử dụng nhiều lần) v.v. Một cách khác để làm việc này là bạn có thể tìm cách giảm số lượng mặt hàng đã mua và giảm việc sử dụng và mua vật liệu nhựa.

4. Reuse (Tái sử dụng)

Có rất nhiều ví dụ về việc chúng ta có thể tiết kiệm được tiền, đồng thời tiết kiệm tài nguyên và giảm chất thải nhựa khi luôn nghĩ đến phương án để tái sử dụng cái gì đó. Ví dụ khi mua một món hàng như lọ nước xả vải chẳng hạn, bạn có thể không cần phải mua cả lọ nước xả mà chỉ cần mua gói nước xả và đổ nó vào lọ có thể tái sử dụng của bạn.

Nếu bạn không cần sử dụng lại một món đồ nào đó, hãy chia sẻ nó với người khác hoặc quyên góp cho những người có hoàn cảnh khó khăn hơn sử dụng (việc này được gọi là re-homing). Như vậy bạn có thể tái sử dụng nhiều thứ trong sinh hoạt như vật liệu đóng gói, túi để mua sắm và đựng đồ, chai có thể tái sử dụng v.v…

5.  Recycle (Tái chế)

Là hoạt động phục hồi tài nguyên bao gồm việc thu gom, phân loại, xử lý sản phẩm thải bỏ sau sử dụng và chất thải nhằm thu hồi lại các dạng tài nguyên và chế biến thành nguyên liệu tái chế. Bạn cần tìm hiểu vật liệu nào có thể được tái chế trong khu vực mình và xử lý vật liệu một cách có trách nhiệm; yêu cầu nhiều vật liệu hơn để có thể tái chế; yêu cầu tiếp cận với cơ sở hạ tầng và thu gom chất thải tốt hơn; Tìm hiểu ý nghĩa của nhãn tái chế và làm theo hướng dẫn.  Các dạng nguyên liệu tái chế này sẽ được tiếp tục quay trở lại cho chu trình sản xuất tiếp theo với một tỉ lệ phù hợp đáp ứng được yêu cầu về chất lượng sản phẩm, hoặc sản xuất ra các sản phẩm mới theo nhu cầu của xã hội.

Việc tái chế rác thải trong đó có các rác thải nhựa thường được thực hiện theo các chương trình tái chế khác nhau do một tổ chức đứng ra chủ trì. Ví dụ chương trình tái chế một loại chất thải hoặc hỗn hợp; tái chế dầu ăn, tái chế dầu động cơ;  tái chế đồ điện tử (TV, máy tính xách tay, điện thoại, máy tính bảng, ổ cứng …) tái chế túi nhựa và sốp)v.v…,

6. Repair (Sửa chữa);

Sửa chữa hoặc thay linh kiện các vật dụng bị vỡ, hỏng để dùng lại và kéo dài tuổi thọ là một cách khác để giảm tiêu thụ vật liệu và tài nguyên thiên nhiên.

Bằng cách đặt giá trị vào vật dụng bạn có và sửa chữa khi cần, bạn đang duy trì sản phẩm mình sở hữu và giảm lãng phí. Có thể học trực tuyến cách sửa chữa các vật dụng gia đình trên rất nhiều các trang mạng. Vì vậy, trước khi định vứt bỏ một món đồ, hãy xem xét các cách mà nó có thể được tái sử dụng hoặc sửa chữa.

7. Replace (Thay thế)

Có thể sử dụng các vật liệu thay thế cho nhựa ở những chỗ có thể hoặc thay thế các đồ nhựa sử dụng một lần bằng các sản phẩm có thể tái sử dụng là cách người tiêu dùng có thể làm để thực hiện Replace

Hình dưới đây mô tả Mô hình Vòng tròn Quản lý Chất thải: Minh họa các nguyên tắc chính để giảm thiểu tiêu thụ và chất thải trong khi tối đa hóa việc sử dụng và giá trị của nhựa.

KS. Trần Văn Học, Phó Chủ tịch Hội KH&KT

Tạp chí Chất lượng & Cuộc sống số 10 tháng 2 năm 2021.