Xây dựng chiến lược tiêu chuẩn hóa quốc gia: Một số suy nghĩ và quan điểm tiếp cận

 Chiến lược TCHQG là một lộ trình chính sách cho một quốc gia để đảm bảo rằng các ưu tiên chiến lược quốc gia của mình được hỗ trợ bởi các Tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế có liên quan. Thường cơ quan tiêu chuẩn quốc gia (NSB) điều phối chiến lược này và đảm bảo các tiêu chuẩn liên quan nhất được xây dựng phù hợp với bối cảnh quốc gia và được phân bổ nguồn lực một cách có hiệu quả.

Một trong những khía cạnh quan trọng nhất của Chiến lược TCHQG là cơ sở của nó dựa trên các ưu tiên kinh tế, xã hội và môi trường của quốc gia phù hợp rõ ràng với chiến lược quốc gia tổng thể, và nhấn mạnh việc sử dụng hiệu quả các nguồn lực để xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn. Chiến lược đề cập trực tiếp đến cả tầm nhìn trung và dài hạn của các NSB, và có thể được sử dụng như một công cụ để tăng cường cơ sở hạ tầng chất lượng quốc gia.

Việc xây dựng Chiến lược TCHQG đã và đang là một công việc quan trọng được nhiều quốc gia thành viên của Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) đặc biệt quan tâm nhằm hỗ trợ cho việc thực hiện các ưu tiên chiến lược quốc gia trong phát triển kinh tế xã hội của mình qua từng thời kỳ. 

Trong hai thập niên qua, nhiều NSB của các nước đã xây dựng chiến lược cho các hoạt động của mình cho các giai đoạn thời gian khác nhau từ vài năm đến hơn một thập niên. Các chiến lược tiêu chuẩn hóa này được xây dựng ở các mức độ chi tiết khác nhau; một số chiến lược khá chung chung, trong khi các chiến lược khác rất chi tiết. Chiến lược TCHQG có thể có các phạm vi khác nhau, một số đề cập đến toàn bộ các chủ đề, trong khi một số khác tập trung vào một lĩnh vực chủ đề hạn chế và một lĩnh vực kinh tế hoặc xã hội cụ thể. Các thực tế và ưu tiên ở một quốc gia này khác với các thực tế và ưu tiên ở quốc gia khác; một cấu trúc và phương thức hoạt động điển hình của một cơ quan tiêu chuẩn hoạt động tốt và đáp ứng nhu cầu của các bên liên quan ở một quốc gia không chắc là câu trả lời hoàn hảo ở một quốc gia khác.

Tuy nhiên, về bản chất, từ khái niệm về Chiến lược là “… mô hình hoặc kế hoạch tích hợp các mục tiêu, chính sách và chuỗi hành động chính của tổ chức thành một chuỗi gắn kết. Một chiến lược được xây dựng tốt sẽ giúp điều khiển và phân bổ các nguồn lực của tổ chức vào một thế trận duy nhất và khả thi dựa trên năng lực và các khiếm khuyết nội bộ tương đối của tổ chức đó, những thay đổi được dự đoán trước trong môi trường và những động thái ngẫu nhiên của các đối thủ thông minh. ”có thể cho ta thấy: 

• "Cốt lõi của công việc chiến lược luôn giống nhau: Phát hiện ra các yếu tố quan trọng trong một tình huống và thiết kế cách phối hợp và tập trung hành động để đối phó với những yếu tố này."
• “Hạt nhân của một chiến lược bao gồm ba yếu tố: Chẩn đoán (dự báo), chính sách hướng dẫn và hành động nhất quán.”

Nói chung, mục tiêu của Chiến lược TCHQG là mang lại lợi ích cho các lĩnh vực ưu tiên quốc gia thông qua việc sử dụng các tiêu chuẩn. Các lợi ích này có thể là: 

▸ Giải pháp tối ưu cho các vấn đề lặp đi lặp lại; 

▸ Trao đổi thông tin, truyền thông; 

▸ Khả năng đổi lẫn, khả năng tương tác; 

▸ Giảm sự đa dạng; 

▸ Phổ biến các công nghệ sáng tạo và bền vững hơn; 

▸ Tạo điều kiện cho thương mại và tiếp cận thị trường; 

▸ Cơ sở để đảm bảo và đánh giá xác nhận các công bố (về chất lượng); 

▸ Chuyển giao công nghệ và chia sẻ kiến ​​thức; 

▸ Cung cấp sự minh bạch của thị trường (ví dụ về thông tin); 

▸ An toàn, sức khỏe, bảo vệ cuộc sống và môi trường; 

▸ Hỗ trợ hiệu ứng mạng và giá trị của các thiết bị được kết nối với nhau; 

▸ Cung cấp cơ sở cho các văn bản quản lý và hợp đồng;

Mục đích của Chiến lược TCHQG nhằm xác định và ưu tiên các nhu cầu của quốc gia có thể được giải quyết thông qua tiêu chuẩn hóa. Những nhu cầu đó có thể là kinh tế, xã hội hoặc môi trường, và có thể liên quan đến các điều kiện hiện tại hoặc cơ hội trong tương lai.

Các chiến lược tiêu chuẩn hóa cần liên quan đến các chương trình phát triển quốc gia hoặc các mục tiêu phát triển cho các lĩnh vực kinh tế hoặc công nghệ nhất định. Nhiều quốc gia đang nỗ lực xây dựng hoặc cải thiện cơ sở hạ tầng chất lượng quốc gia (NQI) và Chiến lược TCHQG có thể là một thành phần quan trọng của mục tiêu này. Một Chiến lược TCHQG cũng có thể giải quyết các nghĩa vụ hoặc cam kết mà chính phủ đã thực hiện theo các thỏa thuận quốc tế, chẳng hạn như Chương trình nghị sự 2030 và các Mục tiêu Phát triển Bền vững.

Điều quan trọng nhất là một chiến lược không được phát triển riêng lẻ bởi một người hoặc một nhóm cá nhân. Mục đích của Chiến lược TCHQG là tạo ra các kết quả và lợi ích tích cực cho xã hội, nền kinh tế và môi trường. Mục đích này chỉ có thể đạt được nếu, ngoài việc thu hút sự tham gia của các bên liên quan quan trọng, việc xây dựng chiến lược được hỗ trợ bởi lãnh đạo cao nhất của chính NSB, cũng như các cơ quan /tổ chức mà NSB trực thuộc (ví dụ: Bộ chủ quản) hoặc có ảnh hưởng chính đến các hoạt động của NSB. Tiêu chuẩn hóa là một hoạt động theo chiều ngang và trên phạm vi rộng; do đó, điều cũng quan trọng đối với NSB là phải làm việc với các tổ chức đối tác có thể đóng góp vào việc thực hiện Chiến lược TCHQG và hưởng lợi từ nó.

Tóm lại, mục đích chính của việc xây dựng Chiến lược TCHQG là đảm bảo rằng: 

▸ Việc phát triển các tiêu chuẩn mới hoặc áp dụng các tiêu chuẩn hiện có dựa trên sự hiểu biết rõ ràng về các ưu tiên quốc gia trong các lĩnh vực kinh tế, thương mại, xã hội, môi trường hoặc các lĩnh vực khác. Quá trình xây dựng hoặc áp dụng tiêu chuẩn này cũng bao gồm cả việc xem xét các lĩnh vực mới nổi dự kiến ​​sẽ trở nên quan trọng trong tương lai. 

▸ Quan điểm của các bên tham gia khác nhau, dù là chính phủ hay phi chính phủ, đều được coi là để đảm bảo rằng Chiến lược TCHQG có thể phù hợp với các ưu tiên của họ. Điều này có nghĩa là các tiêu chuẩn có thể là công cụ để hoàn thành các mục tiêu của họ. 

▸ Chiến lược TCHQG phản ánh đầy đủ lợi ích của các bên liên quan, điều này tạo điều kiện cho họ tham gia vào việc thực hiện Chiến lược TCHQG. 

▸ Các nguồn lực hạn chế quốc gia cho sự phát triển hoặc việc chấp nhận tiêu chuẩn được sử dụng một cách tối ưu và hiệu quả. 

▸ Việc lập kế hoạch các nguồn lực để thực hiện Chiến lược TCHQG là thực tế và minh bạch (không bị đầu tư  thái quá hoặc chi phối bởi các nhóm lợi ích).

▸ Các tiêu chuẩn quốc tế, khu vực hoặc các tiêu chuẩn khác liên quan hiện có, hoặc các dự án tiêu chuẩn hóa đang thực hiện, được xác định để quốc gia có thể áp dụng hoặc tham gia tích cực. Điều này sẽ giúp tiết kiệm các nguồn lực cho các hoạt động tiêu chuẩn hóa. 

▸ Tránh các rào cản kỹ thuật đối với thương mại và đáp ứng các cam kết theo các hiệp định quốc tế bằng cách sử dụng các Tiêu chuẩn Quốc tế liên quan. Việc này sẽ quay lại hỗ trợ các mục tiêu chính sách công và giúp thực hiện theo các thông lệ tốt và được quốc tế chấp nhận để xây dựng tiêu chuẩn như “Quy tắc Thực hành tốt của WTO về Chuẩn bị, Thông qua và Áp dụng Tiêu chuẩn”. 

Quan điểm trên dẫn tới việc hình thành một “phương pháp luận xây dựng chiến lược TCHQG” được ISO và nhiều chuyên gia tiêu chuẩn hóa hàng đầu thế giới nghiên cứu, xây dựng trên cơ sở thực tiễn phát triển tiêu chuẩn hóa của nhiều quốc gia trên thế giới và kết quả thực hiện nhiều dự án được triển khai, đặc biệt là các dự án cho các nước đang phát triển.

Tại Việt nam, mặc dù đã được nghiên cứu và đề cập đến một số lần trong những năm trước đây, chúng ta vẫn chưa có một Chiến lược TCHQG nào được thông qua và thưc hiện như nhiều nước trong khu vực đã và đang làm. Trong bối cảnh mới, khi chúng ta đang bước vào giai đoạn quan trọng của sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước với nhiều kỳ vọng để đạt tới một nền kinh tế phát triển vào năm 2045, có lẽ, đã đến lúc chúng ta cần xem xét việc xây dựng chiến lược tiêu chuẩn hóa quốc gia một cách thực chất và bài bản. Bài báo này hy vọng sẽ là sự mở đầu cho một serie các bài báo tiếp theo với các hội thảo, tham luận khác sâu hơn về chủ đề này từ phương pháp luận xây dựng chiến lược TCHQG, các khía cạnh cụ thể và nội dung cần đề cập của Chiến lược TCHQG đến các khái niệm, công cụ hỗ trợ cho việc này một cách toàn diện. Các hoạt động này cần hướng tới việc xây dựng và áp dụng Chiến lược TCHQG của Việt Nam được hiện thực hóa trong thập niên 2021-2030, thập niên thực hiện “Chương trình Quốc gia hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa Việt Nam giai đoạn 2021- 2030” theo QĐ số 1322/QĐ-TTg ngày 31/8/2020 của Thủ tướng Chính phủ./.

KS. Trần Văn Học, Phó Chủ tịch  Hội KH&KT về Tiêu chuẩn và Chất lượng Việt Nam